Episode 62

Ο μύθος της Καλλιστώς Αποσυμβολισμός και Ψυχολογικές προεκτάσεις

Ο Οβίδιος (στις Μεταμορφώσεις) είναι η πιο γνωστή πηγή του μύθου της Καλλιστώς. Περιγράφει τη σκληρή τιμωρία της από την Άρτεμη όταν αποκαλύφθηκε η εγκυμοσύνη της και την τελική μεταμόρφωσή της σε αρκούδα από την Ήρα. Σε άλλες παραδόσεις, δεν είναι η Άρτεμη ή η Ήρα που τη μεταμορφώνει, αλλά ο ίδιος ο Δίας, προκειμένου να την προστατέψει από τη ζήλεια της Ήρας. Η μεταμόρφωση της Καλλιστώς σε αρκούδα δεν είναι απλώς τιμωρία· είναι διπλός θάνατος: απομάκρυνση από τη θεϊκή προστασία της Άρτεμης και από τον κόσμο των ανθρώπων.

Αποσυμβολισμός και βαθύτερες αναγνώσεις

Η αρκούδα:

Η αρκούδα είναι σύμβολο μητρότητας αλλά και άγριας προστασίας. Η Καλλιστώ, από παρθένα νύμφη, μετατρέπεται σε θηλυκή μητέρα της φύσης, με σώμα θηρίου αλλά ψυχή γυναίκας. Ο μύθος λειτουργεί ως πρωτότυπη μορφή της Μάνας-Φύσης, που αποκόπτεται από την κοινωνία, παλεύει για την επιβίωση και τελικά δικαιώνεται με αποθέωση.

Η Άρτεμη:

Η Άρτεμη, που τιμωρεί ή απορρίπτει την Καλλιστώ, αντιπροσωπεύει το αυστηρό πρότυπο της αγνότητας και της ανεξαρτησίας. Η απώλεια της παρθενίας δεν είναι απλώς βιολογική αλλαγή – είναι ρήξη ταυτότητας για τις νύμφες της θεάς. Ο μύθος μπορεί να ιδωθεί και ως συμβολική εφηβεία: η μετάβαση από τον κόσμο της παιδικής αγνότητας στον κόσμο της ενήλικης μητρότητας.

Η Αρκούδα στους Αρχαίους Πολιτισμούς

Η αρκούδα δεν είναι τυχαία μορφή. Σε πολλούς μεγάλους πολιτισμούς της αρχαιότητας έχει ιερή θέση και βαθύ συμβολισμό:

Στους αρχαίους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής, η αρκούδα είναι το ζώο της σοφίας, της προστασίας και της θεραπείας. Είναι σύμβολο του σαμάνου, του πνευματικού οδηγού. Οι φυλές Πονού, Ζούνι, Τσερόκι και Λακότα τιμούν την αρκούδα ως Μεγάλη Μητέρα που δίνει τροφή, προστατεύει και παρεμβαίνει όταν χρειαστεί. Η γυναικεία αρκούδα, ειδικά, είναι φόβος και δέος μαζί: δεν επιτίθεται, εκτός αν αγγίξεις το μικρό της.

Στους Κέλτες, η αρκούδα ήταν αφιερωμένη στη θεά Αρτουϊς, μία άγρια μητέρα, προστάτιδα του σπιτιού αλλά και του πολέμου. Είναι η ενσάρκωση της γυναικείας δύναμης όταν μετατρέπεται σε θηρίο για να προστατέψει το ιερό.

Στη Σκανδιναβική παράδοση, η αρκούδα ταυτίζεται με τον “berserker”, τον πολεμιστή που φοράει τη δύναμη του θηρίου και μεταμορφώνεται σε ανίκητο.

Και βέβαια, στην αρχαία Ελλάδα, η αρκούδα συνδέεται και με την Άρτεμη — γεγονός καθόλου τυχαίο. Στην Βραυρώνα, τα κορίτσια που αφιερώνονταν στην Άρτεμη «έπαιζαν την άρκτο» σε ειδικές τελετές μύησης — ντύνονταν σαν αρκούδες και συμμετείχαν σε συμβολικά δρώμενα ενηλικίωσης.

Καλλιστώ και η Αρκούδα: Όταν η Άγρια Μητέρα Ξυπνά Μέσα μας

Μια από τις πιο εύλογες, ίσως και αμήχανες ερωτήσεις όταν διαβάζουμε τον μύθο της Καλλιστώς, είναι η εξής: Πώς γίνεται μια λεπτεπίλεπτη, παρθένα νύμφη, σύντροφος της Άρτεμης, να μεταμορφώνεται σε αρκούδα;

Μήπως αυτή η μεταμόρφωση δεν είναι τόσο τιμωρία, όσο αναγκαία αποκάλυψη; Μήπως η «άρκτος» δεν είναι το τέλος της Καλλιστώς, αλλά η άλλη της φύση, η ξεχασμένη;

Η μεταμόρφωση της Καλλιστώς: Εξευτελισμός ή Αποκάλυψη;

Αν κοιτάξουμε επιφανειακά, η Καλλιστώ μετατρέπεται από τη ζηλόφθονη Ήρα σε αρκούδα για να εξευτελιστεί: από κορίτσι λαμπερό και αγνό, γίνεται ένα δυνατό και τρομερό ζώο. Αλλά... μήπως εδώ κρύβεται κάτι βαθύτερο;

Η αρκούδα δεν είναι «αντίθετο» της Καλλιστώς. Είναι κομμάτι της που αγνοούσε. Είναι η άγρια φύση, η πρωτόγονη γυναικεία δύναμη, αυτή που έχει αποκοπεί από την εξιδανικευμένη, «παρθενική» εικόνα της γυναίκας.

Η μεταμόρφωση, λοιπόν, δεν είναι τιμωρία. Είναι αποκάλυψη της ολότητας: η γυναίκα δεν είναι μόνο ομορφιά, χάρη, τρυφερότητα. Είναι και νύχτα, επιβίωση, μητέρα-θηρίο. Όταν όλα καταρρεύσουν, όταν το κοινωνικό της σώμα (η νύμφη της Άρτεμης) διαλυθεί, το πρωτογενές σώμα — αυτό της αρκούδας — αναλαμβάνει.

Ψυχολογικές Προεκτάσεις

Η Καλλιστώ ζει το τραύμα της βίαιης σεξουαλικής αφύπνισης (είτε ως εξαπάτηση είτε ως βιασμός), την απώλεια ταυτότητας, την απόρριψη από τη γυναικεία κοινότητα και τη λύτρωση μέσα από την αποδοχή της μητρότητας και της θυσίας. Η θεϊκή της άνοδος στον ουρανό συμβολίζει μια μορφή αυτογνωσίας και λύτρωσης, σαν ένας κύκλος μεταμόρφωσης ολοκληρωμένος. Ζει το αρχέτυπο της γυναικείας πληγής: επιθυμείται από έναν θεό χωρίς συναίνεση, αποβάλλεται από τη γυναικεία κοινότητα, στερείται την παλιά της ταυτότητα. Μεταμορφώνεται για να επιβιώσει. Και στο τέλος, σώζεται μόνο όταν το παιδί της κινδυνεύει να την καταστρέψει — αλληγορία βαθιά, σχεδόν ψυχαναλυτική.

Ο Δίας, που την «εξευγένισε» με μια θέση στον ουρανό, δεν ακυρώνει την αρκούδα της. Την κάνει άστρο. Αυτό το μοτίβο μας φωνάζει: Η γυναίκα επιβιώνει, μεταμορφώνεται, καταπίνει τον πόνο, αλλά και τον μεταστοιχειώνει σε φως.

Και σήμερα; Πού είναι η Καλλιστώ;

Και φτάνουμε στο τώρα. Η σημερινή γυναίκα, μέσα σε ένα κόσμο ψηφιακής υπερέκθεσης, έχει (συχνά χωρίς να το καταλάβει) απαρνηθεί την πολυπρόσωπη, άγρια, μυστικιστική της φύση. Πνιγμένη στην ανάγκη να είναι πάντα όμορφη, φιλτραρισμένη, αποδεκτή, πολλές γυναίκες ζουν σαν «νύμφες της Άρτεμης», αποστειρωμένες από την εμπειρία, φοβισμένες μπροστά στην ωμή δύναμη που κρύβει η μεταμόρφωση.

Μήπως όμως ήρθε η ώρα να ξαναθυμηθούμε την αρκούδα μας;

Όχι για να γίνουμε άγριες, αλλά ολόκληρες. Να ξαναβρούμε μέσα μας αυτή τη σοφή, θηλυκή άγρια φύση που προστατεύει, διαισθάνεται, επιμένει. Να μη φοβηθούμε να αλλάξουμε μορφή όταν όλα γύρω μας το απαιτούν.

Ίσως η επόμενη ερώτηση να είναι:

«Τι απέγινε η γυναίκα-άστρο μέσα στην εποχή της εικόνας; Της τέλειας selfie; Του ‘πρέπει’; Πώς επανασυνδεόμαστε με την Καλλιστώ που έχουμε μέσα μας;»

Γιατί, αν κάτι μας διδάσκει η μυθολογία, είναι αυτό: όλα είναι μέσα μας. Ακόμα και οι θεές. Ακόμα και οι αρκούδες.

Η ιστοσελίδα μου

https://www.angeligeorgia.gr

Τα Podcast μου:

https://angeligeorgiastoryteller.gr

https://mithoikaipolitismoi.gr

https://akougontasmetingeorgia.gr

https://theatromeangeligeorgia.gr

Το κανάλι μου στο you tube

https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured