Episode 31

Ο Μύθος της Αντιγόνης Αποσυμβολισμός και Ψυχολογικές Προεκτάσεις

Ο μύθος της Αντιγόνης, αν και χιλιοειπωμένος, εξακολουθεί να είναι ζωντανός και επίκαιρος, καθώς αγγίζει διαχρονικά ζητήματα ηθικής, δικαίου, εσωτερικής σύγκρουσης και οικογενειακής αφοσίωσης. Η Αντιγόνη, κόρη του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, αναδεικνύεται ως μία από τις πιο τραγικές και ταυτόχρονα συμβολικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας.

Ο Μύθος της Αντιγόνης και η Διαχρονικότητά του

Ο μύθος της Αντιγόνης, όπως τον αφηγείται ο Σοφοκλής στην ομώνυμη τραγωδία του, αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές ιστορίες της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η Αντιγόνη, κόρη του Οιδίποδα, έρχεται σε σύγκρουση με τον βασιλιά της Θήβας, Κρέοντα, όταν αποφασίζει να θάψει τον αδελφό της, Πολυνείκη, παρά την απαγόρευση του ηγεμόνα. Πιστή στους άγραφους νόμους των θεών, αψηφά τη θνητή εξουσία και τιμωρείται με θάνατο. Στην αρχαία Ελλάδα, οι άγραφοι νόμοι ήταν θεμελιώδεις ηθικοί και θρησκευτικοί κανόνες που δεν ήταν καταγεγραμμένοι, αλλά θεωρούνταν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και θρησκευτικής τάξης. Ένας από τους πιο ιερούς άγραφους νόμους ήταν η υποχρέωση της ταφής των νεκρών. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η μη ταφή ενός νεκρού θεωρούνταν ύβρις (ύψιστη ασεβής πράξη), καθώς εμπόδιζε την ψυχή του να βρει ανάπαυση στον Κάτω Κόσμο. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι η ψυχή των άταφων νεκρών περιπλανιόταν άσκοπα και δεν μπορούσε να βρει ειρήνη.

Αυτός ο άγραφος νόμος αποτέλεσε τη βασική ηθική αρχή που οδήγησε την Αντιγόνη να αντιταχθεί στο διάταγμα του Κρέοντα. Πέρα από την αδελφική αγάπη, η Αντιγόνη υπερασπίστηκε το θεϊκό δίκαιο, πιστεύοντας ότι η προστασία της ψυχής του νεκρού αδελφού της ήταν ανώτερη από οποιονδήποτε ανθρώπινο νόμο. Η στάση της αναδεικνύει τη διαχρονική σύγκρουση μεταξύ της θεϊκής και της κοσμικής εξουσίας, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα ηθικής, δικαιοσύνης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Η μορφή της Αντιγόνης έχει εμπνεύσει τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, το θέατρο και την πολιτική σκέψη. Αντιπροσωπεύει την αντίσταση απέναντι στην αδικία και την υπεράσπιση των ηθικών αξιών, καθιστώντας την διαχρονικό σύμβολο ελευθερίας και ατομικής ευθύνης. Στον σύγχρονο κόσμο, η Αντιγόνη εξακολουθεί να εμπνέει κινήματα που μάχονται για δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερία έκφρασης.

Είναι γνωστό ότι τα δυο αδέρφια, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, είχαν συμφωνήσει να παίρνουν το βασίλειο της Θήβας εναλλάξ κάθε χρόνο, μετά την παραίτηση του Οιδίποδα. Μετά τον πρώτο χρόνο, ο Ετεοκλής αρνήθηκε να παραδώσει το θρόνο και ο Πολυνείκης επιτέθηκε στην πόλη των Θηβών με τους συμμάχους του (Επτά επί Θήβας). Τα δυο αδέλφια αλληλοσκοτώθηκαν σε μάχη, έξω από τις «Ηλέκτρες πύλες» της Καδμείας. Ο βασιλιάς Κρέοντας, θείος των δύο αδελφών που ανέβηκε στο θρόνο, διέταξε να παραμείνει άταφο το σώμα του Πολυνείκη. Η αδελφή του, Αντιγόνη, παράκουσε τη διαταγή και έθαψε τη σορό του αδελφού της.

Η Αντιγόνη στην Αρχαία Τραγωδία

Η τραγωδία πραγματεύεται θεμελιώδη ηθικά και πολιτικά ζητήματα, όπως τη σύγκρουση μεταξύ ατομικής συνείδησης και κρατικής εξουσίας, την υπακοή στον ηθικό νόμο έναντι του νόμου του κράτους, καθώς και τις συνέπειες της απόλυτης εξουσίας. Αυτά τα ζητήματα καθιστούν τον μύθο διαχρονικό, καθώς παρόμοιες συγκρούσεις επαναλαμβάνονται στην ιστορία και την κοινωνία μέχρι σήμερα.

Η μορφή της Αντιγόνης έχει εμπνεύσει διάφορους αρχαίους τραγικούς ποιητές, με τον Σοφοκλή να προσφέρει την πιο εμβληματική εκδοχή του μύθου στο ομώνυμο έργο του, Αντιγόνη. Ωστόσο και ο Αισχύλος καθώς και ο Ευριπίδης αναφέρονται σε αυτήν:

Αισχύλος – Στην τριλογία Επτά επί Θήβας, η Αντιγόνη εμφανίζεται ως αφοσιωμένη αδερφή που ακολουθεί τη μοίρα των δύο αδερφών της, Ετεοκλή και Πολυνείκη.

Σοφοκλής – Στην Αντιγόνη, η ηρωίδα γίνεται σύμβολο ανυπακοής απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας, καθώς επιμένει να θάψει τον Πολυνείκη κόντρα στη διαταγή του Κρέοντα.

Ευριπίδης – Στην (χαμένη) τραγωδία Αντιγόνη, φαίνεται πως η ηρωίδα παρουσιάζεται σε μία διαφορετική εκδοχή, με πιο εστιασμένη έμφαση στην προσωπική της τραγικότητα.

Αποσυμβολισμός του Μύθου της Αντιγόνης

Ο μύθος της Αντιγόνης είναι πολυεπίπεδος και περιέχει συμβολισμούς που αγγίζουν θεμελιώδεις αξίες, όπως η ηθική, η εξουσία, η γυναικεία ανυπακοή και η υπαρξιακή αναζήτηση.

Ηθική και Δίκαιο

Η Αντιγόνη εκπροσωπεί το αιώνιο δίλημμα μεταξύ του ηθικού και του νομικού δικαίου. Η επιλογή της να θάψει τον αδελφό της δεν βασίζεται σε προσωπικό συναίσθημα, αλλά σε έναν ανώτερο ηθικό νόμο. Αντιπαρατίθεται στον Κρέοντα, ο οποίος θεωρεί ότι το ανθρώπινο δίκαιο και η κρατική εξουσία υπερισχύουν κάθε άλλης αρχής. Ο μύθος θέτει το ερώτημα: ποιος νόμος είναι τελικά ανώτερος;

Η Σύγκρουση με την Εξουσία

Η τραγωδία αποκαλύπτει τη σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική συνείδηση και την απολυταρχική εξουσία. Ο Κρέων συμβολίζει τον ηγέτη που επιβάλλει την ισχύ του νόμου χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ηθικές διαστάσεις των πράξεών του. Η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει την ανυποχώρητη στάση του ατόμου που υπερασπίζεται το δίκαιο ακόμα και με τίμημα τη ζωή του.

Γυναικεία Ανυπακοή

Στην πατριαρχική κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας, η Αντιγόνη αψηφά όχι μόνο τον νόμο αλλά και τον ρόλο της γυναίκας ως υπάκουης προς την εξουσία. Η ανυπακοή της έχει πολιτική διάσταση, καθώς ανατρέπει τις κοινωνικές συμβάσεις και αναδεικνύει τη δύναμη της γυναικείας φωνής στην ιστορία.

Υπαρξιακή Αναζήτηση

Ο μύθος θίγει την έννοια της μοίρας και του καθήκοντος. Η Αντιγόνη επιλέγει συνειδητά τον θάνατο, δίνοντας νόημα στην ύπαρξή της μέσω της ηθικής της στάσης. Το δίλημμά της αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη ανάγκη για δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια και αυτοπροσδιορισμό. Έτσι, η Αντιγόνη παραμένει σύμβολο αντίστασης, ατομικής ευθύνης και αναζήτησης της αλήθειας.

Ψυχολογικές και Ψυχαναλυτικές Ερμηνείες

Η Αντιγόνη έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ψυχανάλυση και τη σύγχρονη ψυχολογία:

Φρόιντ και το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα: Ως κόρη του Οιδίποδα, η Αντιγόνη φαίνεται να φέρει την «κατάρα» της αιμομιξίας και του οιδιπόδειου τραύματος.

Λακάν και το όριο του Νόμου: Ο Ζακ Λακάν ερμήνευσε την Αντιγόνη ως την ηρωίδα που φτάνει στο απόλυτο όριο του ηθικού Νόμου, αγγίζοντας την έννοια του πραγματικού.

Η Αντιγόνη ως αρχέτυπο της αδερφικής αφοσίωσης: Στη Γιουνγκιανή ψυχολογία, η Αντιγόνη ενσαρκώνει το αρχέτυπο της «Προστάτιδας Αδερφής», ένα μοτίβο που εμφανίζεται σε πολλούς μύθους και θρησκευτικά αφηγήματα.

Το Αρχέτυπο της Αδελφής και η Αντιγόνη

Η Αντιγόνη ανήκει στην κατηγορία των μύθων που αναδεικνύουν τη βαθιά, σχεδόν υπερβατική σχέση ανάμεσα στα αδέρφια. Η αδελφική αγάπη που εκδηλώνει ξεπερνά τα φυσιολογικά όρια, αγγίζοντας την αυτοθυσία και την υπερβατικότητα. Σε πολλές πολιτισμικές αφηγήσεις, η αδελφή-προστάτιδα εμφανίζεται ως:

Φύλακας της οικογενειακής τιμής (όπως η Ιφιγένεια στην ελληνική μυθολογία).

Εκφραστής μιας υπερβολικής αφοσίωσης (όπως η Ηλέκτρα, που αφιερώνεται στην εκδίκηση του πατέρα της).

Θύμα του οικογενειακού τραύματος (όπως η Οφηλία στον Άμλετ).

Η Διαχρονική Αξία της Αντιγόνης και η Σύνδεσή της με Σύγχρονα Ζητήματα

Ο μύθος της Αντιγόνης παραμένει διαχρονικός, καθώς πραγματεύεται θεμελιώδη ηθικά και κοινωνικά ζητήματα που εξακολουθούν να απασχολούν τον σύγχρονο κόσμο. Η σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική συνείδηση και την κρατική εξουσία, ο αγώνας για τη δικαιοσύνη και η αντίσταση απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας επαναλαμβάνονται σε διάφορες μορφές μέσα στην ιστορία.

Στη σύγχρονη εποχή, η Αντιγόνη μπορεί να συγκριθεί με ανθρώπους που αντιστέκονται σε άδικους νόμους. Στη δημοκρατία, το δίλημμα μεταξύ του νόμιμου και του ηθικού παραμένει υπαρκτό. Οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ακτιβιστές που μάχονται για κοινωνική δικαιοσύνη ή οι πολίτες που ορθώνουν το ανάστημά τους απέναντι σε καταπιεστικά καθεστώτα, ενσαρκώνουν τη στάση της Αντιγόνης.

Η τραγωδία θίγει επίσης ζητήματα έμφυλης ισότητας. Η Αντιγόνη αψηφά την ανδρική εξουσία σε μια πατριαρχική κοινωνία, γεγονός που τη συνδέει με τις σύγχρονες φεμινιστικές διεκδικήσεις. Η μορφή της συμβολίζει τη γυναικεία ανυπακοή και τη μάχη ενάντια στην καταπίεση.

Επιπλέον, η έννοια του ηθικού καθήκοντος και της αντίστασης στην αδικία αντανακλάται σε σημερινά ζητήματα, όπως οι προσφυγικές κρίσεις, η κλιματική αλλαγή και η αστυνομική βία. Όταν οι νόμοι έρχονται σε σύγκρουση με τις ανθρωπιστικές αξίες, η Αντιγόνη υπενθυμίζει την ανάγκη να αντιστεκόμαστε.

Έτσι, η ιστορία της Αντιγόνης παραμένει ζωντανή, εμπνέοντας όσους υπερασπίζονται το δίκαιο απέναντι στην εξουσία.

Η ιστοσελίδα μου

https://www.angeligeorgia.gr

Τα Podcast μου:

https://angeligeorgiastoryteller.gr

https://mithoikaipolitismoi.gr

https://akougontasmetingeorgia.gr

https://theatromeangeligeorgia.gr

Το κανάλι μου στο you tube

https://www.youtube.com/@angeligeorgia808

Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:

https://www.facebook.com/angeligeorgia